Ад

I

-Дотор минь юу ч ороогүй ээ, дэргэд минь ч бас юу ч байхгүй
-Үгүй, юу чамд ингэж их нөлөөлөөд байна?
-Хэлээд байна шүү дээ, юу ч байхгүй, юу ч биш.
-Үгүй, тэгээд чи яагаад улам бүр "хачин" болоод байна?
-Ямар хэцүү юм бэ?! Зүгээр л зөнд нь орхичихооч дээ. Би чамаас гуйя.
-Үгүй шүү, тэгж ярихгүй
-Яах гэж? яах гэж?
-Чиний "өөрчлөлт" эсвэл "хувирал" ойрын үед надад бүр илүү хүчтэй мэдрэгдээд байна.
-Гэхдээ энэ бүхэн намайг Замза шавьж болон хувирснаас ч илүү тамлаж байна. Харамсалтай нь би хүн хэвээрээ л байна.
-Одоо болно, наад балай зүйлсээ зогсоо!
-Үгүй, балай биш, балай байсан ч хамаагүй! Энэ бол би. Жинхэнэ БИ. Одоо л гарч ирж байна.
-Итгэмээргүй юм, ХАНГАЛТТАЙ!
-Надад чиний хангалт хэрэггүй.
-Одоо зогсохгүй л бол чи өөрийгөө улам л тарчлаах болно
-Хамаагүй, надад анхнаасаа л юу ч хамаатай байгаагүй
-Гүнзгий амьсгаа аваад, тайвшир!
-Би амьдралдаа үүнээс тайван байж үзээгүй
-Гэхдээ чи одоо л болихгүй бол, чи удахгүй...
-Ямар сайхан юм!
-Охин минь, би чамаас гуйж байна шүү дээ, энэ бүхэн хэрээс хэтэрлээ
-..... минь, би таньд хэлээд байна шүү дээ, энэ бүхэн дөнгөж эхэлж байна
-Чи үнэхээр хүсч байна гэжүү?
-Би юу ч хүсдэггүй,
-Хэрэв чи одоо л зогсохгүй бол, би чамд хэлээд байна шүү дээ, энэ бүхэн дотроос чинь чамайг хэмлэн мэрж, эрэмдэг зэрэмдэг болгож ч магадгүй
-Би угаас эрэмдэг, зэрэмдэг болсон. Үгүй ээ, болсон биш магадгүй анхнаасаа тийм л байсан, харин саяхан мэдсэн.
-Чи сүг болохыг хүсээд байгаамуу?
-Би хэлсэн. Би юу ч хүсдэггүй.
-Гэхдээ чи өвдөж байгаа
-Би өвдөх дуртай
-ГУЙЯ, одоо ЗОГС!
-Би зогсдоггүй

II

-...
-Битгий надруу ингэж хар, надад өрөвдөх сэтгэл байдаггүй. Наад харц чинь миний инээдийг хүргэж байна.
-Би чамайг... яая даа?
-Яах ч хэрэггүй, зүгээр л хаячих.
-Сэтгэл чинь мэдрэг чанараа алдах чамд сайхан гэж үү?
-Надад юу ч сайхан биш!
-Тэгээд? юу ч мэдрэхгүй байхаас чи үхэн үхтэлээ айдаг биздээ?
-Одоо нэгэнт өнгөрсөн, би зогсоож чадахгүй
-Чадна даа, чи чадна, энэ их энгийн
-Энгийн?
-Тиймээ, тун энгийн...
-Больж үз! Хаха... Инээдтэй юм
-Чи чадна даа...
-Би чадах байсан ч чадмааргүй байна.
-Зөрүүд илжиг!
-Зөнөг толгой!
-Зовохыг хүсээд байгаам биздээ?
-Би юу ч хүсдэггүй гэж хэд хэлэх юм.
-Энэ бүхэн лавшрахын бол чи...
-Яана гэж? Өнөөх тэнэг үгсэээ хэлээч тэгээд
-Хэлэхээс ч эмээж байна
-Хохь чинь.
-Би биш, чи л хохирох байх даа
-Хамаа алга, би зогсохгүй...
-Ямар сайхан байлаа даа, чи сана л даа
-Юуг тэрэв?
-Өмнө нь ямар байснаа?
-Хнн. Харин ч тэр үеийг бодхоор огиудас цутгаж байна.
-Охин минь дээ...
-Одоо л бүх юмс "сайхан" болж байна..

#108

           Энэ сэтгэл гэгч чухам юу юм бэ?

Эргүүлж тойруулж үзээд ч учрыг нь олохгүй нь

Энэ бүхэн худал хуурмаг уу?

Эсвэл хувьсамтгай нь түр зуурынх уу?

Шувуудын нүүдлийг хараад тэр

нэгэн зүйл мэдэрнэ

Шулганасан хүүхдүүдийг ажаад

аргагүйн эрхэнд тайтгарна

Шөнө бүр тэс ондоо газраар тэнүүчлэн

Шаналсан нэгнийг сэмхэн гэтнэ

Алсын одод, гүн хөх тэнгэрт хүрч

Аяархан чихэнд минь тэдний үгийг шивнэнэ

Алтан нар шиг заримдаа гэгээ сацруулдаг ч

Ахархан бодолд минь даанч үл хүрнэ

Цэнгэнэсэн агаараар цээжээ дүүргэн

Цэцэгсийн хоолойг дотроо хадгалаад

Цэвэр тунгалаг нуурын ус шиг боловч

Цэлийтэл үүдээ дэлгэж үл хүчрэнэ…

2016.10.13

ХАСАХ ГУЧИН НЭГ

Зун дууссан. Зүүд ч дууссан. Нэг мэдэхнээ гадаа өвөл болж. Хасах гучин нэгэн градус. Хүйтний эрчээр би гэнэт сэрлээ. Тэр явчхаж... Гаднаас хүйтэн агаар, жихүүн салхи нүүр өөд үлээн хацар болоод хамаг биеийг хайрна. Харин дотроос хүлээлт, цөхрөл, үл ойлголцол, эвдэрсэн итгэл сэтгэл болоод мэдрэмжийг минь үгүй хийхээр зэхэж буй аятай хайр найргүй хасах гучин нэгэн хэмээс ч илүү хайрна. Дотор минь хоосон тулдаа л энэ хүйтнийг тэсч гарч байна уу гэлтэй. Үгүйсэн бол аль хэдийн хөлдөөд үхчихсэн байх биз. Гэтэл, тэр надаас ингэж асуух юм. "Чи даарч байна уу?" үгүй дээ, үгүй. Үнэндээ хэн ч надаас ингэж асуугаагүй. Би төсөөлсөн л байх. "Би даарахгүй байна" гэж би хариулсан. Надад чиний ороолт хэрэггүй ээ. Надад хэний ч ороолт хэрэггүй. Бас малгай ч хэрэггүй. Ер нь юу ч хэрэггүй. Гэхдээ... "Би чиний цамцыг авч болох уу? би даараагүй л дээ, би өмсөхгүй ээ /өмсөж ч магадгүй, зүгээр л үнэрийг чинь мартахгүйн тулд үргэлж чамайг биш юмаа гэхэд үнэрийг чинь дэргэдээ байлгахын тулд/ би, би чиний цамцыг авч болох уу?"  гэж би асуусан. Үгүй дээ, үгүй. Үнэндээ би тэгж асуугаагүй. Би зүгээр төсөөлсөн л байх. Тэр хариулаагүй. Үнэр ч үгүй, цамц ч үгүй, ороолт ч үгүй. Үнэндээ юу ч үгүй. Хоосон бас хүйтэн сэтгэл л байна. Түүнийг энд хэчнээн удаан, ямар их даарсныг би мэдэхгүй. Төсөөлж ч чадахгүй нь. Ер нь түүнээс өөр хэн ч мэдэхгүй бас мэдрэхгүй. Би хүсээгүй ээ, гэхдээ маш их хүссэн. Би итгэлгүй байсан болохоор л түүнийг дааруулсан байх. Миний буруу. Буруугаа мэдсээр байж би зогсоогүй. Яг гал шиг дүрэлзэн асаж байсан үед би харин эргэлзэж эхэлсэн юм шүү. "Би шийдсэн, чи надтай үүрд хамт байх уу?" гэж тэр надаас гэрэл цацарсан тунгалаг нүдээрээ ширтэн байж, хөөрхий өнөөх л муу сэтгэл шигээ хүйтэн гарнаас минь атгаад асуусан. Үгүй дээ, үгүй. Үнэндээ хэн ч тэгж асуугаагүй. Би яг төсөөлсөн л байх. Гэхдээ, би маш их айж байсан. Бид бас амласан. "Итгэлтэй байна уу?" гэх миний хариуд "Эхэндээ эргэлзэж байсан ч одоо бол би шийдсэн" гэхэд хэчнээн айн түгшиж байсан ч гэлээ дотор минь нэг дулаахан зүйл  мэдрэгдсэн. Үгүй ээ, энэ бүхэн худлаа шүү. Үнэндээ огт ийм зүйл болоогүй. Магадгүй би зүүдэлсэн л байх. Тэр юу ч хэлээгүй, би юу ч асуугаагүй, тэр юу ч хариулаагүй, би юу ч сонсоогүй. Тийм зүйл огтхон ч болоогүй. Тэр их даарсныг л би мэдэж байна. Бас мэдэрч байна. Тэр мөчид би итгэлгүй байсан нь эргэлзээ болж ирээдүйд итгэхийг хүссэн. Гэвч, цаад гүндээ хаанаас юу ч юм "Энэ бүхэн бүтэхгүй ээ" гэж цаг тутам шивнэн намайг тарчлаасан. Худлаа, хэн ч тэгээгүй. Энэ бүхэн зүүд шүү. Би бүхнийг цаг хугацаанд даатгахыг л хүссэн. Би юу ч хийгээгүй. Би түүнээс бас цаг хугацаанаас эргэлзээг минь таслан зогсоогоод эргэлт буцалтгүй бат зогсоод ирээдүйг бий болгохуйц их зүйлийг хүлээсэн. Хүлээхээс өөр би хөдлөөгүй. Энэ бас л миний буруу. Эсвэл өнөө гайтай мэдрэмж. Үгүй дээ, үгүй. Үнэндээ энд юу ч буруугүй. Учир нь ийм зүйл огтхон ч болоогүй шүү дээ. Даанч тэр, "Юу ч болж байсан би үргэлж чиний талд байх болно" гэж хэлдэг байсан, хэлсэн. Гэхдээ тэр байгаагүй. Тэнд хэн ч байгаагүй. Байх ч албагүй. Тэр дэргэд байхгүй ч гэлээ энэ үгийг сонсох бүрт сэтгэл минь яагаад ч юм ихэд тайвширдаг байж билээ. Гэхдээ, одоо тэр ахиж хэзээ ч ийн хэлэхгүй. Бүр хэзээ ч.. Учир нь би түүний зүрхийг нэгэнтээ бүрмөсөн алдсан. Ахиад л өнөөх өөрийнхөө буруугаас болж. Түүний зүрхэнд орших өчүүхэн зайгаа өөрийнхөө гараар үгүй хийчихсэн бололтой. Тэнд одоо би байхгүй байх. Ахиад хэзээ ч түүний дотор амьдарч чадахгүй юу? Зөвхөн түүний дурсамжид л хадгалагдах юм гэж үү? эсвэл одоог хүртэл зүрхэнд нь оршсоор байгаа юу? Би мэдэхгүй. Үгүй дээ, үгүй. Үнэндээ эдгээр нь ердөө л миний төсөөлөл. Би юу ч хийгээгүй, тэр юу ч хэлээгүй, бид юу ч мэдрээгүй. Бид эхнээсээ л оршоогүй. Гэвч би дурсамж төдийхөн болмооргүй байна, би... би бие махбодоороо үхсэн ч гэлээ сэтгэлээ амьд байлгахыг хүснэ. Би түүний дотор хэзээ ямагт амьд байхыг л хүсэж байна. Үгүй ээ, үгүй. Үнэндээ би аль хэдийн үхсэн, ахиж сэрэхгүй. Сэтгэл минь зүүдэлсээр л байна уу? Магадгүй зуны халуун өдрүүдэд толгой минь хэт халсан бололтой. Халуундаа баахан сэрүүн зүүдэлсэн юм болов уу? Эсвэл нарны халуун илч сэтгэлд минь сэмхэн туссан байх. Тэгээд л энэ бүхэн болсон мэт санагдаж л дээ. Зуны дулаахан үдшүүдээр "Би хүйтэн байна уу?" гэхэд тэр "Үгүй ээ, чи хүйтэн биш, дулаахан. Чамтай байхад би юу юунаас ч илүү тайвшралыг мэдэрдэг" гэдэг байсан. Гэтэл намрын сэрүүхэн өдрүүдэд тэр "Чи хүйтэн зүрхтэй" гэх болсон. Анхны цас, дараагийн цас, цас, цас орох тоолонд бид хамтдаа байгаагүй. Харин бороо орох тоолонд.. жижиг том дусалнуудаас зугтан бид модон доор эсвэл гүүрэн доор хамтдаа зогсдог байж билээ. Тиймээс би бороонд хайртай. Цасыг харин үзэн яддаг. Үгүй дээ, үгүй. Үнэндээ би цас бороо алинд нь ч хайртай. Би зүгээр л төсөөлөлдөө хэт умбачихаж. Тийм зүйл огт болоогүй. Тэнд цас, бороо, зун, намар аль нь ч байгаагүй. Тэглээ ч одоо зун дууссан. Зүүд ч дууссан. Нэг мэдэхнээ гадаа өвөл болчхож. Хасах гучин нэгэн градус. Хүйтний эрчээр би гэнэт сэрлээ. Тэр явчхаж... Гаднаас хүйтэн агаар, жихүүн салхи нүүр өөд үлээн хацар болоод хамаг биеийг хайрна. Харин дотроос...

2017.01.18

Улаанбаатар хот

Ерөөс тэд биш, бид л Годог хүлээгсэд юм

Ирландын нэрт зохиолч, 1969 онд утга зохиолын төрөлд Нобелын шагнал хүртсэн Самуэль Беккетийн “Годо-г хүлээсэн нь”  сонгодог абсурд жүжгийг үзэхээр Black Box театрыг зорилоо. Нүцгэн мод, чулуу, салхины исгэрэх чимээ тэгээд бүдэг гэрэл. Бүтэн 2 цаг  35 минут үргэлжлэх уг жүжиг “Юу  ч хийсэн, ямар ч нэмэргүй” гэх Эстрагоны үгээр эхлэнэ. Эстрагон /гого/, Владимр /диди/, Поззо, Лаки, бяцхан хүү зэрэг таван хүний бүрэлдэхүүнтэй хэдий ч Гого, Диди хоёрын харилцан яриа давамгайлна. Тэд өдөр бүр, нэг газраа ирж хэзээ ч ирэхгүй хэн нэгнийг хүлээдэг. Хүлээж байх хугацаандаа цаг нөхцөөх олон зүйл хамтдаа хийдэг ч төд удалгүй ахиад л хийх юмгүй болж, хүлээдэг. Тэдний гол зорилго бол хүлээх. Гэхдээ хэнийг, юуг хүлээж буйгаа мэддэггүй. Харин яах гэж хүлээж байна вэ гэхээр аврагдах гэж. Хэрэв Годо гэгч хэн нэгэн ирэх л юм бол бид аврагдана. Чухам юунаас, яаж аврагдаж, дараа нь юу болохыг ч мэдэхгүй. Годо гэж хэн бэ, түүнтэй өмнө нь огт уулзаж байгаагүй, ер оршин байдаг эсэх нь ч тодорхойгүй, нэрийг нь хүртэл өөрсдөө тааж өгсөн байдаг. Өдөр бүрийн уг “тамлалт” хүлээлтээс ангижрахын тулд өнөөх модноосоо дүүжилж үхэе гэлцдэг хэдий ч, олс байхгүй, энэ мод чи бид хоёрыг даахгүй, за үхчихлээ гэхэд Годо ирчихвэл яах юм гэх мэт шалтгаанаар амиа егүүтгэж чаддаггүй. Хүлээсээр л байдаг.

Жүжгийн таван дүр нь тус бүрдээ гүн утга агуулах агаад өөрийнхөө ойлгосноор маш товчхон задлан шинжилж үзэхийг хичээлээ. Миний ажиглалт, дүгнэлтээс үзвэл уг жүжиг хүмүүсийн цээжний гүнд, бүр цаад ёроолд буй хэнбэгуайн ч дотор оршин байдаг, гэхдээ түүнийгээ мэддэггүй, мэдсэн ч мэдэрдэггүй, мэдэрсэн ч хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч чадашгүй тэр  нарийн нууцлаг зүйлийг тун энгийнээр тэр чигт нь дэлгэн тавьсан. Тэр юу вэ гэхээр хүмүүс амьдарч буй орчин, нийгэм, бүр наад зах нь өөрсдийгөө ч ажигладаггүй, өдөр тутмын ахуйн амьдрал аар саархан зүйлсдээ дөнгөгдснөөр цаг хугацаа хэрхэн өнгөрч буйг мэдэлгүй нэг мэдэхнээ олон арван жил өнгөрсөн байдаг.  Гэхдээ хамгийн гол зүйл нь хүн бүр цаад гүндээ, дотроо амьдралаас ямар нэгэн зүйлийг хүлээсээр л байдаг. Харамсалтай нь яг юуг хүлээж буйгаа мэддэггүй. Зарим хүмүүс өөрийгөө хүлээж буй гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй. Тэр хэзээ ирэх нь мэдэгдэхгүй, хэн болох юу болох нь тодорхойгүй зүйлийг Годо-гоор төлөөлүүлсэн болов уу. Харин Гого, Диди хоёр бол бүхэл бүтэн нийгмийн төлөөлөл. Хүмүүсийг төлөөлж буй. Биднээс ялгаатай нь тэд хүлээж буй гэдгээ алхам тутамдаа мэдэрдэг. Яагаад ганц Диди эсвэл Гого ганцаараа биш хамтдаа хүлээж байна вэ гэхээр аль нэг нь хүлээхээс шантраад, сэтгэл санаагаар унахад нөгөө нь түүний сэтгэлийг засаж, урам зориг оруулдаг. Нэг нь нөгөөгөө нөхөж, хамтдаа хүлээх хүчийг үүсгэдэг. Хэрэв ганцаараа байсан бол хүлээж тэсэлгүй амиа хорлож мэдэх. Тэд цаг нөхцөөхийн тулд хоорондоо хэрэлддэг, маргалддаг, эвлэрч нэгнээ магтдаг, тоглодог, мод, чулуу зэрэг нүдэндээ өртсөн бүхний тухай ярилцдаг, өөр хийж цаг нөхцөөх шинэ содон юу байх тухай бодож, хэрэгжүүлдэг. Энэ нь хүмүүсийн өдөр тутамдаа л хийдэг өнөөх ажил, ар гэр, найз нөхдийн ахуй амьдралыг үзүүлж буй. Гэвч, цаад мөн чанарт нь өнөөх хүлээлт оршсоор л. Жүжгийн дундуур орж ирэх Поззо болон Лаки хоёрын дүр бол ямар ч нийгэмд оршдог хэсэг бүлэг хүмүүсийн төлөөлөл шиг санагдлаа. Поззо бол ноёнтон, харин Лаки бол түүний боол. Гэвч цаад утга агуулга, мөн чанартаа бол Лаки эзэнтэн харин Поззо өчүүхэн барлаг төдий юм. Поззогийн гадаад төрх, байгаа байдал, хандлага зэрэг нь түүнийг тэднээс дээгүүр зиндаанд буйг илтгэх боловч огтхон ч тийм биш. Тэр бол их дээрэнгүй, бусармаг, өөрөөсөө бусдыг дорд үздэг, мэдэмхийрч хийрхэх дуртай дүр эсгэгч юм. Жүжгийн дундуур гэнэт түүний үнэн төрх болох аймхай, сул дорой, арчаагүй, хэн ч биш байдал хэсэгхэн хугацаанд илэрдэг. Энэ л түүний жинхэнэ хэн бэ гэдэг. Поззогийн дүрээр гаднаа хэдий баян тарган харагддаг зарим хүмүүсийн дотор үнэндээ өчүүхэн жаал оршин байдаг нь харагдаж байлаа. Гэтэл Лаки бол бодит байдал дээр боол атал түүний доторх хүн буюу жинхэнэ мөн чанар нь аугаа их мэдлэг, боловсролтой, хурц ухаантай, хэрсүү нэгэн гэдэг нь түүний бодлыг яриулснаар илэрч гарна. Лаки-г Поззо “Юм бод!” гэж хэлснээр тэр өнөөх тэдний хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй үнэнийг дэлгэн тавитал Диди, Гого, Поззо гурав чихээ даран сонсохыг үл хүсч, тамирдан сульдан газар унан эвхэрч дуугуй бол хэмээн орилж чарлана. Энэ үзэгдэл амьдралын мөн чанарыг таничихсан, амьдрал бол ердөө хий хоосон зүйл, ийм хоосон зүйлд хууртаад амьдарч буй хүмүүсийн өрөвдөлтэй байдал, өдөр хоног бол ердөө л нэг өдрийн давтамж харин хүмүүс үүнийг үгүйсгэдэг, эвлэрэхийг хүсдэггүй, Годог хүлээгээд оршсоор л байдаг гэдгийг нь бусдад ойгуулах гэсэн хэн бүхнийг эргүү маанагаар дуудан, гадуурхан, үзэн яддаг. Бодит зүйлийг дэлгэн тавитал тэд сонсохыг хүсдэггүй, хэзээ ч эвлэрэхгүй яагаад гэвэл өөрсдийг нь өчүүхэн, хүчин мөхөс дорой, өөрсдийгөө хуурсан хуурамч амьтад болохыг сануулдаг учраас гэсэн санааг агуулсан болов уу. Харин бяцхан хүү өдөр бүр Диди, Гого хоёр дээр ирж, “өнөөдөр Годо ирж чадахгүй гэнээ, маргааш тэр заавал ирнэ гэсэн” гэж хэлүүллээ гэсээр ирнэ. Хариуд нь Диди “Чи ноён Годод бидэнтэй уулзсан гэж заавал хэлээрэй” гэхэд хэзээ ч эргэн хариу дуугарахгүй, яваад өгнө. Энэ үйл явдал өдөр бүр л давтагдана. Миний бодлоор уг хүүгийн дүр бол хий хоосон, зөвхөн тэдний төсөөлөлдөө бий болгосон хийсвэр дүр юм. Учир гэвэл тэдний ийм гачлантай хүлээлтэн дунд амьдарснаас үхсэн дээр гэх бодол болон Годо хэзээ ч ирэхгүй юм байна гэх цөхрөлдөө бүрэн дүүрэн автахгүйн тулд, сэтгэлээ ямар нэг зүйлээр зогоох хэрэгтэй болсон нь тэр. Өөрөөр хэлбэл, тэдний итгэл үнэмшил унтраад ирэхээр л өнөө хүү гарч ирснээр тэд ахиад л “за маргааш л яг Годо ирэх байх” гэсэн найдвараа тээсээр үлдэнэ. Үүнийг хүмүүсийн амьдралтай жишин үзвэл бид ч гэсэн дотроо нэг тийм хийсвэр зүйл бий болгоод түүндээ найдвар тавьсаар л байдаг. Юу г ч юм хүлээсээр л байдаг, гэхдээ хүлээж буйгаа мэддэг нь тун ховор. Магадгүй, жүжгийн хамгийн эхэнд хэлэгддэг “Юу ч хийсэн ямар ч нэмэргүй” /Nothing to be done/ гэх үгэнд жүжгийн болоод хүмүүний амьдралын гол агуулга явж буй байж ч болох.

Ерөнхийдөө уг жүжигт эхлэл, өрнөл, төгсгөл гэж үгүй зөвхөн Гого, Диди хоёр уулздаг газраа Годог хүлээж буйгаар эхлээд, хүлээсээр, хүлээсээр, хүлээж буйгаар л төгсдөг. Дундуур нь орж ирэх дүрүүд хүртэл өдөр бүр адил давтамжтай. Одоо ч тэд бут, сөөг, бургас хэмээн маргалддаг модныхоо дор суугаад Годог хүлээсээр л байгаа. Бяцхан хүү ирсээр л байгаа. Харин жүжгийг үзэж суусан надад ерөөс тэднээс илүү бид л Годог хүлээгсэд юм байна гэх хүчтэй бодол төрсөн юм.

2016.01.07

Yi yi

i’m sorry grandma...

it wasn’t that i didn’t want to talk to you

i think all the stuff i could tell you

you must already know

otherwise, you wouldn’t always tell me to "Listen"

they all say you’ve gone away 

but you didn’t tell me where you went 

i guess it’s someplace you think i should know...

but grandma, i know so little 

do you know what i want to do when i grow up?

i want to tell people things they don’t know 

show them stuff they haven’t seen

it’ll be so much fun 

perhaps one day i’ll find out where you’ve gone 

if i do, can i tell everyone and bring them to visit you?

grandma, i miss you...

especially when i see my newborn cousin who still doesn’t have a name 

he reminds me that you always said you felt old

i want to tell him that i feel
i am old too...

Ж. Бодьбаатар: Хүн уншсаны хирээр сэтгэдэг

МУАЖ, найруулагч Г. Жигжидсүрэн гуайн дунд хүү болох олон улсын сэтгүүлч, урлаг судлаач Ж. Бодьбаатартай хоёрдугаар курсдээ хийж байсан ярилцлагаа орууллаа. 

-Мэдээж эхний асуулт яагаад сэтгүүлч мэргэжлийг сонгосон бэ?

-Хүмүүнлэгийн их сургуульд анх элсэж байхад би 16 настай байсан юм. Одоо эргээд харахад тухайн үед өөрийн сонголтыг хийх ухамсар хараахан бүрэлдээгүй байсан юм болов уу. Ямар ч байсан юм бичдэг, бүтээлч хүн болно гэсэн бодолтой минь магадгүй олон улсын сэтгүүлч гэдэг нэр их нийцсэн юм шиг байгаа юм. Түүнээс биш яг сонины сэтгүүлч эсвэл телевизийн сэтгүүлч болно гэсэн эрмэлзэл бол байгаагүй.

-Сэтгүүлч мэргэжлээрээ ажилласан уу?

-Сургуулиа төгссөний дараа яг ч шууд сонин, сэтгүүл, телевиз радио гэх мэт олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд ажиллаагүй. Аригү гэж PR агентлагт төгсөх курст байхдаа түр ажилласан. Тэгээд ч сургуулиа төгсөөд Анкарагийн их сурууль руу суралцахаар явсан болохоор тийм боломж ч гараагүй. Харин Турк улсад оюутан байхдаа аавын шахалтаар орчин үеийн кино урлагийн хандлага, найруулагчид болон Туркийн утга зохиол тэр тусмаа Орхан Памукын тухай нийтлэл, эссег сонин сэтгүүлд бичиж хэвлүүлж байсан. Төгсөж ирснийхээ дараа нэг хэсэг телевизээр орчин үеийн дэлхийн киноны хандлагыг тодорхой найруулагч дээр тулгуурлан танилцуулах зорилгоор 10 гаруй цуврал нэвтрүүлэг эрхлэн бэлтгэсэн. 

-Энэ мэргэжлийг сонгон суралцах үед аав тань хэрхэн хүлээж авсан бэ? Сэтгүүлчийн мэргэжил мөн л урлагийн ажил гэж би боддог.

-Аав лав хувьдаа сэтгүүлчийн мэргэжлийг сонгосонд дэмжиж байсан гэж боддог. Ялангуяа Д.Цэмбэл, Д.Цэнджав зэрэг зөвхөн сэтгүүлч бус бүтээлч сэтгэлгээтэй, зохиолч хүмүүс бидэнд багшилдаг байсан нь нөлөөлсөн болов уу. Сэтгүүлч гэдэг миний бодлоор заавал сурч эзэмшдэг “мэргэжил” биш гэж боддог. Магадгүй академик талаас нь сэтгүүлзүйг заах нь тухайн хүний бүтээлч сэтгэлгээг улам хумих сөрөг талтай ч байж болох юм. Би лав хувьдаа хүн уншсаны хирээр сэтгэдэг буюу бичдэг гэдэгт итгэдэг. Тийм болохоор сэтгүүлч болохоор эрмэлзэж байгаа оюутнуудад хандаж хэлэхэд аль л болохоор их унших хэрэгтэй гэж зөвлөмөөр санагддаг. 

-19 нас хүртлээ сагс тоглосон гэсэн, яагаад гэнэт ном, кино, урлаг болон сэтгүүл зүйг сонирхох болсон бэ?

-Би бага байхдаа төдийлөн ном уншдаггүй болж л өгвөл тоглож зугаацахыг боддог хүүхэд байсан юм. Харин миний ихэр их ном уншдаг, зураг зурдаг, кинонд тоглодог надтай харьцуулбал хамаагүй “сэхээтэн”, “оюунлаг” хүүхэд байсан. Тийм болохоор аав ихрийг маань их магтдаг намайг болохоор дотроо гоочилдог байсан болов уу (инээв). Би ном гэхээс илүүтэй сагсан бөмбөгд амиа тавьдаг хүүхэд байсан юм. Ямар сайндаа л аавын номын сан нь байрладаг бичгийн өрөөг нь би сагс тоглодог өрөө болгож хувиргаад ханаар нь дүүрэн Майкл Жорданы плакат наачихсан байхав (инээв). Аавын заавал уншаарай гэсэн Габриел Гарсиа Маркезийн “Зуун жилийн ганцаардал” романыг ширээнийхээ буланд тавьчхаад аавыг өрөөнд орж ирэхээр нь уншиж байгаа мэт дүр эсгэдэг байж билээ (инээв). Уншаад ч миний сонирхлыг татахгүй, их л ойлгомжгүй роман санагддаг байсан. Дээр нь урьдахаа дуусгаагүй байж бүр төвөгтэй Михаил Булгаковын “Мастер Маргарита хоёр”-ыг эхлүүлснийг нь яана гээч (инээв). Иймэрхүү байдалтай л миний бага нас өнгөрсөн шиг байгаа юм. Харин 18,19 настай болоод буюу 3,4 дүгээр курсэд байхаас л аавын унших ёстой ном, үзэх ёстой хөгжим гэх сонгодог голдуу бүтээлүүд сонирхлыг минь бага багаар татаж эхэлсэн юм даг. Гэхдээ унших, үзэх тоолонд улам л ойлгомжгүй, содон санагддаг байж билээ. Тэр үеэс л Д.Урианхай гуайн “Учрахуй хагацахуй” роман болон ганц бие хүний хөдөлгөөнийх нь тунхаг, эссенүүдийг уншиж надад их нөлөөлж байсан нь санагддаг. Цэмбэл багш нэг хичээл дээрээ Урианхайгын сэтгэлгээ зохиолчдын хорооны байшинг хол даваад явчихсан гэж хэлж байсныг одоо хүртэл мартдаггүй юм. Ер нь Цэмбэл багшийн академик бус боловсрол буюу “эсэргүү”, шүүмжлэлт хандлага надад их нөлөөлсөн гэж боддог. Өглөөний анхны хичээлийг “Зуун жилийн ганцаардал”-аас ишилж эхлэх, Азиз Несиний Монголд айлчилсан тухай хууч хөөрөх, Сахаровтай хийсэн ярилцлагынхаа тухай дурсах, улс төр болоод нийгмийн байдлыг хурцаар шүүмжлэх нь надад их таалагддаг байсан. Миний ой тоонд лав зарим уйтгартай хичээлүүдээс Цэмбэл багшийн иймэрхүү “эсэргүү” амьд ярианууд илүү үлдэж.   

-Оюутан цагийн Бодьбаатар, одоогийн Бодьбаатар? Хэр их өөрчлөгдсөн бэ?

-Мэдээж үзэл бодлын төлөвшил, мэдлэгийн цар хүрээний хувьд их өөрчлөлт гарсан нь тодорхой. Залуу насны дэврүүн, гэнэн, идеалист Бодьбаатартай харьцуулбал арай буурьтай, хашир, прагматик Бодьбаатар болж өөрчлөгдсөн байх. Харин сэтгэлийн гүн дэх эргэлзээ, юм бүхнийг сонирхдог сониуч зан минь төдийлөн өөрчлөгдөөгүй болов уу.

-Оюутан байхдаа хэр нийгмийн идэвхтэй хүүхэд байсан бэ?

-Юм болгонд оролцоод явдаг “нийгмийн хонгор” байгаагүй ээ. Спортын уралдаан тэмцээн, эрдэм шинжилгээний хурал зэрэгт л оролцож байсан төдийхөн. Түүнээс биш ямар нэг бүлэг нэгдэлд гишүүнээр элсэх зэрэг идэвх гаргаж байснаа санахгүй байна. Анги дотроо харин хичээл заах арга барилын хувьд шүүмжлэлтэй ханддаг байсан нэг багшаар хичээл оруулахгүй гэж уриалж гарын үсэг цуглуулж байсныг санаж байна. 

-Оюутан насныхаа нөхөрлөлийн тухай яривал?

-Манай сургууль эмэгтэй нь их, эрчүүд нь цөөнөөрөө алдартай шүү дээ. Тийм болохоор хэдэн эрчүүдийнхээ ихэнхтэй нь мэндийн зөрөөтэй байсан. Би дандаа эрчүүдийн дунд өссөн болоод тэр үү эмэгтэй хүнтэй хэрхэн харьцахыг мэддэггүй ичимхий талдаа хүн учраас ангийнхаа ганц залуутайгаа л илүү нөхөрлөдөг байсан.

-Турк улсын Анкарагийн их сургуулийг урлагийн түүхч мэргэжлээр төгссөн. Яагаад энэ мэргэжлээр суралцах болсон бэ?

-Тохиолдлоор гэх үү дээ. Турк улс руу оюутан сургахаар шалгалт авч байна гэхээр нь шалгалтыг нь өгөөд л тэнцчихсэн. Нөгөө л юм унших, бичих сонирхол буюу утга зохиол, кино, хөгжимд татагддаг байсан минь л намайг хөтөлсөн байх.

-Монгол Турк оюутнуудын ялгаа нь?

-Миний сурсан факультет хэл, түүх, газарзүйн гэж нэртэй нийгэм, хүмүүнлэгийн ухааны бүхий л чиглэлийг хамарсан газар байсан юм. Тийм болоод ч тэр үү оюутнууд нь нийгэм улс төрийн итгэл үнэмшил, үзэл санаагаараа хуваагдсан, байнга шахуу тэмцэл сөргөлдөөн гаргадаг байсан. Миний нөхөрлөдөг найз нар маань гэхэд голдуу зүүний чиглэлийг дэмждэг анархист, коммунистууд байсан юм даг. Нэгээс нь Бакунин, Кропоткин нөгөөхөөс нь Марксист үзлээр бичигдсэн номууд авч уншдаг байсансан. Манай оюутнууд академик буюу шүүмжлэлтэй, онолын талаас хандсан ном, эх сурвалж уншиж аливаа зүйлд ултай дүн шинжилгээ хийхээс илүүтэй практикт чиглэсэн, прагматикт суурилсан бичвэрүүд уншиж байх шиг санагддаг. Тухайлбал хэрхэн баяжих вэ, хэрхэн уран илтгэх вэ зэрэг академик ертөнцөд байж боломгүй зүйлд шимтэж хамгийн аюултай нь нийгмийн тогтоц, процессыг шинжилж шүүмжлэлтэй хандах бус харин ч одоогийн тогтолцоонд хөлөө яаж олох вэ гэсэн явуургүй үзлээр хүмүүжээд байх шиг анзаарагддаг.

-Монголд оюутан байх, Анкарад оюутан байх ялгаа нь юу вэ?

-Мэдээж асар их ялгаа бий. Өөр дээрээ тулгуурлаад яривал би лав Анкарад байх хугацаандаа бараг л лам шиг амьдарсан (инээв). Нэгэнт унших, үзэх харах зүйл Монголтой харьцуулбал хамаагүй өргөн сонголттой учир тэр бүгд рүү л өлөн чоно шиг л дайрсан даа. Урд нь зөвхөн дуулах төдий байсан ном зохиол бүгдийг уншиж, киног үзэж, хөгжмийг сонсож эхэлсэн. Анхандаа мэдээж юунд нь “мундаг” нь байгааг ойлгохгүй хирнээ л уншаад, үзээд байсан. Тарковскийг “агуу”, Пинк Флойдыг “тасархай”, Камюг “солиотой” л гэж дуулж байсан боловч яг юу нь тийм агуу, тасархай, солиотой гэдгийг ухаарахгүй хэсэг явсан (инээв). Гэвч тодорхой хугацааны дараа хүмүүсийн хэлсэн, айлдсан бүхэн “үнэн” биш харин өөрийн оюун болоод сэтгэлээс тунаж үлдсэн нь “үнэн” юм байна гэдгийг ухаарсан. Өөрөөр хэлбэл ухамсар төлөвшиж, бүрэлдэж эхэлсэн үе юм даа. Интернет үгүй, хотын захад дуу чимээнээс ангид бараг тусгаарлагдсан орчинд хэдэн ном, кино, хөгжим дунд лам шиг зожгирч өнгөрөөсөн тэр хэдэн жилээ үргэлж баяртайгаар дурсдаг.  

-Анкара дахь тод үлдсэн дурсамжаасаа хуваалцаач

-Хуучин номын дэлгүүрт одоо хүртэл холбоотой байдаг найзтайгаа Рэдиохэд хамтлагын хөгжмөөр далимдуулж танилцсан,  автобусанд ч суух мөнгөгүй болчихоод хотын захад байдаг гэр рүүгээ өвлийн хүйтэнд 2 цаг гаруй алхсан, сургууль дээр анх танилцсан нэг оюутны би Маоист гэж өөрийгөө танилцуулсан, анхны хичээл дээр багшийн маань “сайн байна уу” гэж Монголоор мэндэлсэн гээд олон мартагдашгүй дурсамжууд бий.  

-Оюутан насны тань зорилго, мөрөөдөл юу байсан бэ, одоо тухайн үеийн зорилгодоо хүрсэн үү?

-Би өөртөө сүрхий зорилго тавиад түүндээ хүрэх гээд төлөвлөгөө зохиогоод байдаг хүн биш л дээ. Аль болох ихийг унших тэр хэмжээгээрээ мэдэх шунал цаашилбал амбиц л байсан байх. Номыг нь шимтэн уншиж хүндэлдэг зохиолч судлаачид шиг л болох юмсан гэж мөрөөддөг байсан даа. Гэвч амьдрал өөрийн жамтай юм болохоор нэг мэдэхнээ л судалгааны академик бус захиргааны ажил хийгээд эхэлчихсэн байх юм. Гэхдээ академик замналаар явах хүсэл эрмэлзэл үргэлж төрдөг хэвээрээ.

-Одоогийн оюутан залуусын сэтгэхүй, хувцаслалт, биеэ авч яваа байдал зэрэг нь таны оюутан байсан үеэс хэр их өөрчлөгдсөн байна?

-Одоогийн гэлтгүй манай оюутнууд нийтлэгээр их зохимжгүй хувцасладаг шиг санагддаг. Хэт дэгжин, албархаг хувцаслалтын хэв маягийг сонгоод байна уу даа гэж анзаарагддаг. Хүн муу хэлэлтгүй би ч гэсэн цагтаа хичээл дээрээ костюм өмсдөг тэр бүү хэл зангиа зүүдэг байсан. Одоо эргэж бодохоор ичмээр, санаа зовмоор. Гадаадад оюутнууд хэзээ ч манайхан шиг албархаг хувцасладаггүй. Харин ч хамгийн энгийн бөгөөд биед эвтэйхнээр хувцасладаг. Хувцаслалт нь тухайн хүнийг хэн гэдгийг буюу цаашлаад сэтгэхүйг нь илтгэдэг гэж би боддог. Туркэд очоод нэг мэдэхнээ л үс минь шилэн хүзүүгээ давчихсан, хөлөндөө халтар гутал жийдэг болчихсон байсан. Гоёж гоодох биш толгойдоо л юм хийхийг боддог байсан болохоор хувцаслалтандаа ч анхаарахаа больчихдог, тоодоггүй болчихдог юм билээ. Тэр бүү хэл анх очоод чамгүй үнээр авч байсан манайхны хэлдгээр брэндийн нэг жийнсэн цамц өмссөнөөсөө болж нэг анархист найздаа буржуаз буюу хөрөнгөтнөөрөө дуудуулж чамгүй зэмлэл хүртэж байсан минь санаанаас гардаггүй юм. Тэр найз маань өөрөө сахал үсэндээ баригдсан, харсан хүн бараг гуйлгачин гэмээр төрх, хувцаслалтай нөхөр л дөө. Гэвч өөрийнх нь хувийн номын сан нь дундаж сэхээтнээс дээгүүр зиндааных буюу лав 500-аад номтой гээд бод доо. Ер нь гаднах хэлбэрт буюу хувцаслалтанд хэт анхаарна гэдэг бол миний хувьд мунхагын л нэг илрэл. Надад лав одоогийн залуусын хувцаслалт таалагддаггүй.   

-ХИС-н оюутан байхад тань ямар нэгэн багш урмын үг мэдээж хэлж байсан л байх, хамгийн сэтгэлд гүн үлдсэн, тухайн үедээ их урам зориг авсан үгийг хэн хэлж байсан бэ?

-Сэтгэлд гүн үлдсэн урмын үг ер санаанд орж ирэхгүй юм. Тэгэхээр тийм ч сайн оюутан байгаагүй юм болов уу даа. Харин нэгдүгээр курсэд байхад Цэмбэл багшийн өгсөн зохиомол ярилцлага хийх даалгаврыг хангалтгүй хийснээс болж зэмлэл хүртэж байснаа бол сайн санаж байна. Хэвшмэл, нийтлэг хандлагаас аль болох зайлсхийж бүтээлч, содон зүйл сэдэж бичиж байхыг л чухалчилдаг байсан нь надад сайн сургамж болсон.

- Өөрийнхөө оюутан насны амьдралыг ямар жанрын киногоор дүрслэх бол?

-Яг оноогоод хэлчих зүйрлэл олдохгүй байна. Гэхдээ хэмнэлийн хувьд Жим Жармушын кинонууд шиг л байх байсан болов уу.

2013.04.03